تاریخ دزفولگردشگریویژه

پل باستانی پاپیلا، اثر شگفت‌انگیزی که در تاریخ دزفول گم شده‌است

پل پاپیلا، شاید برادر بزرگتر پل ساسانی دزفول، پلی است که در منطقه ماهوربرنجی دزفول واقع شده و قدمت آن را تا قبل از ساسانیان، یعنی اشکانیان تخمین زده اند.

با اینکه بطور دقیق هنوز مشخص نشده که قدمت این پل به دوران ساسانیان یا اشکانیان برمی گردد، اما ساختار پل بیانگر این است که این سازه بواسطه معماری پارتیان و احتمالا در همین دوره ایجاد شده است.

در نتیجه می‌توانیم آن را “پل اشکانی” نیز بخوانیم.

واژه شناسی اسم پاپیلا

واژه پل پیل پاپیلا متشکل از سه کلمه می باشد. معنای دو واژه های اول و دوم (پل پیل – pool-e pil) به معنای پل عظیم و بزرگ بوده و کلمه پاپیلا-papila به معنای پایه های پل می باشد که در جمع می توان آن را به صورت پایه های بزرگ تعبیر کرد.

موقعیت و ساختار پل

پل مذکور یکی از جالب ترین مثال های مهندسی سازه های آبی در جهان باستان است که عنوان پل با گذر سیار را به خود اختصاص داده است. پاپیلا بر روی رودخانه زاینده ماهور برنجی در شمال دستگرد شاهی گندی شاپور واقع در شمال جاده دزفول – شوشتر و شهر سیاه منصور ساخته شده بود.

رودخانه مذکور داری بستر وسیع شن و ماسه ای است که در قسمت‌های مختلفی رگه های سخت سنگی یا کنگلومریت مشاهده می شوند.

پل پارتی(اشکانی) پاپیلا بین هفتصد تا هشتصد متر درازا داشته است! که آن را در ردیف طویل ترین پل های جهان باستان قرار می دهد. از ستون های این پل هنوز بیست و یک ستون استوار و دو پایه افتاده آن مشاهده می شوند.

قبل از ادامه بررسی ساختار این پل، به گزارش تصویری اختصاصی دزفوری از این سازه باستانی بپردازیم.(تصاویر با حجم و کیفیت بالا هستند)

ستون های پل مذکور با فاصله های مختلف ۴.۵ الی ۶ متر روی بستر کنگلومریت استوار بوده اند. ولی، اثری از گذر روی ستون ها دیده نمی شود. به عبارت دیگر، هیچ کدام از ستون ها به ستون های جانبی و مجاور متصل نمی شده است. تعداد نا مشخصی از پایه ها سواحل غربی و شرقی رودخانه را به هم متصل می کرده اند. شکل و ساختمان ستون ها، همچنین موج شکن ها مهندسی پارتی را در ذهن تدایی می کنند. جداره خارجی پایه ها از قلوه سنگ های بزرگ آهکی بستر تشکیل یافته که با سنگ و ملات ساروج پر شده اند.

وضعیت کنونی پل پیل پاپیلا را در بستر رودخانه ماهور برنجی در نزدیکی جاده دزفول-شوشتر نشان می دهد. پل مذکور محتملاً دارای هفتصد تا هشتصد متر طول داشته که آن را در ردیف طویل ترین پل های جهان باستان قرار می دهد.

در حال حاضر ده ستون پل یعنی (ستون های A–J ) مطابق با تصویر ارائه شده در موقعیت خود استوار هستند. ولی، یازده عدد از پایه ها در اثر برداشت غیر اصولی شن و ماسه بستر رودخانه توسط کارخانه های سنگ شکن و آب شستگی پی فرو افتاده اند که می توان موقعیت آنها را با حروف ( K–U ) در تصور نشان داد و بقیۀ ستون ها در اثر سیلاب به پایین غلتیده اند.

با شروع مطالعات مقدماتی پل مذکور اولین نکته ای که ذهن و چشم کارشناسان را آزار می داد آسیب هایی با علل انسانی بودند که به سهولت می توانست متوقف شوند. شاید مهم ترین نکته ای که پل را از آسیب های گوناگون در طول قرون متمادی حفظ کرده بوده است، دور آفتادگی سازه آبی از مراکز جمعیت و جاده های بین شهری جدید است.

همچنین، وجود آتشدان های متعدد در اطراف ستون ها و محوطه بیانگر این واقعیت است که فقط در طول فصول معتدل سال در شمال خوزستان یعنی از آبان تا فروردین عشایر در این منطقه بیتوته می کنند.
اولین بار که پل را از فراز تپه مجاور آن مشاهد نمودیم زیبایی و شکوه آن تیم مطلعاتی را چنان به وجد آورده بود که نا خداگاه به همدیگر تبریک می گفتیم، چون که میراث دار و حافظ بخشی از تمدن بشری هستیم. ولی، همچنان که از روی تپه به سمت پل حرکت می نمودیم جلوه های زشت تعرض و طمع ورزی قلیلی با حمایل گروهی از مسئولان شهرستان لذت و حلاوت ایرانی بوده را از کام مان گرفت. ضربات بیل مکانیکی بر موج شکن ها و برداشت شن و ماسه از زیر پی بنا، آنچنان از روی جهل و با نیت قبلی انجام گرفته بود که مجبور شدیم موضوع را طی جلساتی با مسئولان فرمانداری شهرستان و شورای شهر که بعضی خود از سهام داران سنگ شکن های بودند و همچنین، مدیران سنگ شکن های مجاور پل باستانی مطرح کنیم. که متاسفانه هیچ نتیجه مثبتی حاصل نیامد.

نمای عمومی ستون های ( G, H, I, J ) را نشان می دهد . در ضمن در این تصور نیز اثر ضربه بیل مکانیکی را روی موج شکن ستون های ( G – H ) قابل مشاهد است.

نمایی نزدیک از (ستون J) پل پیل پاپیلا را نشان می دهد. شاید ایستادن استاد و هنرمند آقای رضا خلفی نیلساز در کنار ستون مقیاسی از بزرگی و سلابت این سازه آبی در عهد باستان را در ذهن ایجاد کند. شکل بالا سمت چپ مجدد (ستون J ) را به همراه دیگر ستون های فرو افتاده در بستر را نشان می دهد.

توضیحات بالا اکثرا متعلق به دکتر نادر پورموسوی می‌باشند که توسط تحریریه دزفوری بعضا بازنویسی شدند.

مشاهده ویدیوی کوتاه زیر نیز خالی از لطف نیست.

جهت دانلود ویدیو اینجا کلیک کنید

از دکتر نادر پورموسوی، مهندس حسین شیربتی و مجموعه‌ی اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری دزفول که همکاری فرمودند، کمال قدردانی را داریم.

نوشته های مشابه

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

دکمه بازگشت به بالا